Nowoczesna stal damasceńska

„Nóż ze stali damasceńskiej” – to pojęcie budzi mocniejsze bicie serca u wielu miłośników noży. Nic dziwnego, ponieważ wzory, jakie tworzą się na „damasceńskich” ostrzach podczas procesu produkcyjnego są naprawdę wyjątkowe. Nie każdy jednak wie, że znajomość technologii produkcji tej stali zaginęła w odmętach historii, a stal, którą dziś nazywamy damasceńską, powstaje w inny sposób.

Tradycyjna stal damasceńska

O stali damasceńskiej wspomina się dziś zwykle w kontekście noży – szczególnie japońskich, których ostrza zdobi przypominające morskie fale wzór na kutej powierzchni. Często mówi się o takim ostrzu, że wykonano je ze stali damasceńskiej, jednak merytorycznie jest to błąd.

Początki produkcji prawdziwej stali damasceńskiej giną w mrokach średniowiecza. Jej nazwa pochodzi od syryjskiego miasta Damaszek, gdzie kuto miecze i szable o unikalnej jakości. Broń z tego rodzaju stali powstawała na Bliskim Wschodzie między 900 a 1600 rokiem, potem produkcji zaprzestano, a pamięć o tej technologii zaginęła i do dziś nie mamy pewności, jak powstawała.

Legenda stali damasceńskiej

Przetrwały jednak legendy dotyczące stali damasceńskiej. Średniowieczni rycerze, opatrzeni z wykonanymi z niej szablami opowiadali, iż są one tak ostre i precyzyjne, że można nimi przecinać stojące świece, szczerbić kamienie i europejskie miecze. Z pewnością w tych opowieściach było wiele przesady, jednak faktycznie – wysoka jakość „damastu” pozostawała faktem niezaprzeczalnym. 

Próby odtworzenia stali damasceńskiej

Choć technologia produkcji stali damasceńskiej zanikła wieki temu, trwają próby odtworzenia jej. Pewnymi sukcesami w tej dziedzinie mogą pochwalić się szczególnie metalurgowie z USA i Rosji, którym udaje się uzyskać damast o cechach mocno zbliżonych do oryginału.

Jedna z opisanych metod pozyskiwania stali o właściwościach „damasceńskich” polega na poddaniu niskowęglowego materiału wyjściowego 10-20 cyklom naprzemiennego ogrzewania i chłodzenia, w wyniku czego powstaje stal o odpowiedniej strukturze i właściwościach, z charakterystycznym „falującym” wzorem.

Nowoczesna stal damasceńska

Terminu „nowoczesna stal damasceńska” chętnie używają japońscy producenci, określający tym mianem materiał, z którego produkowane są „falujące” ostrza przepięknych współczesnych noży kuchennych. Jednak, choć efekt wizualny „tradycyjnej” i „nowoczesnej” stali damasceńskiej jest podobny, to jednak technologia produkcji i struktura materiału pozostają odmienne.

Jak powstaje nowoczesna stal damasceńska?

Materiał wyjściowy do jej produkcji stanowią wielowarstwowe płyty stali o różnych parametrach. Gdy podda się je odpowiedniej obróbce mechanicznej i cieplnej, można wręcz sterować ułożeniem poszczególnych warstw. Dodatkowo, powierzchnię stali traktuje się rozmaitymi roztworami o kwasowym odczynie, ostatecznie uzyskując efekt „damascenu”.

Stal wysokowęglowa i niskowęglowa

Płyty stali scalanej w procesie produkcyjnym są prasowane na gorąco i na zimno. Jeśli stal ma stać się materiałem do produkcji noży, to w centrum sprasowanej płyty znajdzie się stal wysokowęglowa – idealna do ostrzenia, zaś jej boki tworzy wiele warstw stali niskowęglowej, czyli nierdzewnej.

Grubość płyt, z których powstaje japońska nowoczesna stal damasceńska waha się między 1 a 30 mm. Liczba sprasowanych warstw sięga nawet 180. Technologia ta pozwala w efekcie uzyskać ostrza najwyższej jakości o pożądanych właściwościach tnących oraz wytrzymałości. Oczywiście – im większa liczba warstw stali, tym wyższa będzie cena noża.

Japonia lider w produkcji nowoczesnej stali damasceńskiej

Tradycja wytwarzania doskonałych stali do produkcji ostrzy jest ta bardzo długa i bogata. Nic dziwnego, że z stale nożowe tamtejszych hut, odznaczają się najlepszymi parametrami dla ostrzy. Trafiają one do „mistrzowskich kowali”, których na japońskich wyspach jest obfitość. Przykładem takiego producenta niech będzie umiejscowiona w  Seki firma Suncraft, która łączy unikalny design mający cechy najpiękniejszej biżuterii wraz z wybornymi parametrami użytkowymi gotowego noża.

Dziwer

W tekście, w którym mowa o tradycyjnej i nowoczesnej stali damasceńskiej, nie można nie wspomnieć o dziwerze. Dziwer, zwany też „damastem skuwanym”, to rodzaj stali o charakterystycznym „falującym” wzorze, który powstawał w wyniku skuwania ze sobą miękkiej stali o niskiej zawartości węgla oraz twardej stali niskowęglowej. Niegdyś błędnie sądzono, że dziwer i damast to synonimy, jednak prawdziwa stal damasceńska powstawała już w procesie wytopu, a nie na etapie skuwania. Dziwer w Europie stosować zaczęli Celtowie. Był on ceniony nie tylko ze względu na „damasceński” wzór, ale przede wszystkim z uwagi na swoją wytrzymałość, odporność na stępianie ostrzy, wyginanie i szczerbienie. Także i dziś działają tradycyjni kowale, którzy potrafią wykuć ostrze z „damastu skuwanego”.

A co na to Chińczycy?

Każdy produkt zyskujący na popularności przyciąga uwagę chińskich producentów bardzo szybko. Nie inaczej jest z nożami ze stali damasceńskiej. Wytwórcy z Chin a także z Pakistanu znaleźli własny sposób na wykonywanie „damastu” z pomocą laserowego grawerowania czy też wytrawiania. Nie ma to oczywiście nic wspólnego z wysokiej jakości tradycyjnymi czy nowoczesnymi stalami damaceńskimi. Jest to jedynie wykończenie powierzchni będące tanią imitacją, które trzeba przyznać, na zdjęciach prezentuje się okazale. Choć i tu wypada zaznaczyć, że zdjęcia bardzo często są grafikami komputerowymi a nie zdjęciami.

Podobało się? Przeczytaj także!